یک جامعهشناس به خبرآنلاین میگوید: «سال جدید شرایطی مشابه سال ۱۴۰۲ خواهد داشت، یعنی صبر و انتظار ضمنی جامعه در شرایط انسداد سیاسی، مشکلات اقتصادی مانند گرانی، تورم، بیکاری و فقر افزایش پیدا میکنند، به تبع آن موج مهاجرت و آسیبهای اجتماعی چون سرقت، اعتیاد، خودکشی و خشونتهای اجتماعی از جمله قتل و نزاع بیشتر خواهد شد.»
آیدا صالحی: زیست اجتماعی افراد با یکدیگر زیر سایه شاخصهای جامعهشناسی مسئولیت خاصی میگیرد. جامعه ایران در سالی که گذشت و پس از اعتراضات ۱۴۰۱ که پشت سرگذاشتیم با تغییرات کلی همراه بود. نگاه مردم به کل جامعه دگرگون و یک سری از تابوها شکسته شد. برخی از مسائلی که پشت پرده و در خانهها پنهان بود آشکار شد. ارتباطات اجتماعی و رابطه میان مردم و حکومت و بالعکس عوض شد. کلاف فرصت و چالشهای اجتماعی یک سر مشخص ندارد و سرنخهای زیادی برای کاوش وجود دارد. از افزایش آمار مهاجرت برای یک قشر خاص مانند پرستاران و فارغ التحصیلان دانشگاهی تا مطالبات زنان برای دریافت حق و حقوشان، معضلات محیطزیستی، آمار خشونت و وضعیت معیشت کارگران را در برمیگیرد. فاطمه موسوی ویایه، جامعهشناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی ایران از عینک جامعهشناسی به موضوعات نگاه میکند و در پاسخ به سوال افزایش آمار مهاجرت به خبرآنلاین میگوید: «علوم اجتماعی ورای تصمیمهای فردی به روابط و ساختارهای اجتماعی مینگرد و با این زاویه دید؛ آنها که مهاجرت میکنند از تغییر شرایط جامعه ناامید شدهاند و به همین دلیل کشور را ترک میکنند.»
از نگاه جامعهشناسی سال ۱۴۰۲ را چگونه ارزیابی میکنید؟
سال ۱۴۰۲ سال صبر و انتظار مردم بود. انتظار اینکه حاکمیت پس از روبرو شدن با اعتراضات پاییز سال قبل، و پس از آرام شدن شرایط، اندک اندک اصلاحاتی را انجام دهد. اما از ابتدای تابستان که بحث تصویب قانون عفاف و حجاب مطرح شد تا آخر سال که انتخابات مجلس با ادامه روند قبلی خالصسازی و رد صلاحیت گسترده حتی برای اشخاص مستقل به انجام رسید نشان داد که حاکمیت نه تنها قصد اصلاح رویه اقتدارگرایانه خود را ندارد که در اعمال آن سرعت گرفته است. نتیجه را هم در مشارکت مردم در انتخابات مجلس دیدیم.
به مشارکت مردم در انتخابات اشاره کردید، شما حضور و عدم حضور مردم در انتخاباتی که گذشت را چطور ارزیابی میکنید؟
اگر آمار و ارقام رسمی را مبنا قرار دهیم کمتر از ۲۵ درصد واجدین شرایط در تهران پای صندوق رای رفتهاند و نزدیک به نیمی از آنها هم رای باطله دادهاند یعنی هیچکدام از کاندیدهای منتخب شورای نگهبان را دارای صلاحیت ندانستهاند. پایینترین نرخ مشارکت در انتخابات از ابتدای انقلاب رقم زده شد که واکنشی به وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران بود.
مهاجرت به هر شکلی زیادتر شده است، به نظر شما این حجم از مهاجرت ایرانیان عادی است؟
همه ناظران توافق دارند موج فعلی مهاجرت ایرانیان عادی نیست. هیرشمن در مقاله «خروج، اعتراض، دولت» اشاره میکند گاهی شهروندان در تقابل با دولت به این نتیجه میرسند که اعتراض به جایی نمیرسد یا هزینهاش بسیار زیاد است و خروج را در دستور کار خویش قرار میدهند و از کشورشان مهاجرت میکنند. افزایش ۱۴۰ درصدی موج مهاجرت جوانان متخصص در یکسال اخیر که بیش از نیمی از آنان زن بودندُ، را میتوان توسل به استراتژی خروج به دلیل ناامیدی از تغییر و اصلاح دولت دانست.
به ناامیدی از بهبود شرایط اشاره کردید، آیا این موضوع در افزایش آمار مهاجرت تاثیرگذار است؟
علوم اجتماعی ورای تصمیمهای فردی به روابط و ساختارهای اجتماعی مینگرد و با این زاویه دید؛ آنها که مهاجرت میکنند از تغییر شرایط جامعه ناامید شدهاند و به همین دلیل کشور را ترک میکنند.